تصوف و سیاست در عراق مطالعه موردی طریقت کسنزانی

مقدمه

طریقت صوفیانه کسنزانی یکی از طرق صوفیانه پویا در عصر حاضر است که در نقاط مختلف جهان اسلام پیرو دارد، رهبر فعلي اين طریقت نهرو کسنزانی است که در سال 2020 و بعد از مرگ پدرش محمد کسنزانی به رهبری این طریقت رسید.

نام دقیق طریقت کسنزانیه که مرکز آن در سلیمانیه کردستان عراق می باشد، طریقه علیه قادریه کسنزانی است. درواقع این طریقت خرقه خود را به سه فرد می رساند  که در رأس آن‌ها حضرت علی علیه‌السلام و در مقام دوم عبدالقادر گیلانی و در مقام سوم عبدالکریم کسنزانی (پدربزرگ شیخ جدید این فرقه یعنی نهرور کسنرانی است) قرار دارند.[1] این طریقت در ایران ، عراق هند و آفریقا نیز پیروانی دارد.

بنیان‌گذار این طریقت عبدالکریم کسنزانی بود و جانشین وی محمد کسنزانی که با فوت محمد کسنزانی از سال 2020 نهرو کسنزانی رهبری این طریقت را بدست گرفت.[2]

محمد کسنزانی دارای 5 پسر به نام‌های: گاندی، عبدالکریم، ملاس، نهرو و جنید است،[3] که هر یک از ایشان در تصوف و سیاست فعالیت می کنند.

طریقه کسنزانی در دوره بعث

طریقت کسنزانی در دوره بعث نفوذ بالایی در عراق داشت و به نظر می رسد که رابطه خوبی با نظام صدام برقرار ساخته بود. این ارتباط به ویژه طی پروژه “الحمله الایمانیه” در عراق ابعاد جدیدی به خود گرفت.[4] پروژه “الحمله الایمانیه” پروژه‌ای بود که صدام در دهه نود میلادی و پس از شکست در جنگ خلیج فارس و برای نشان دادن صبغه دینی و اسلامی خود دنبال در عراق می‌کرد.[5]

طریقه کسنزانیه و آمریکا

احمد چلبی که به نظر می رسد یکی از سازندگان عراق نوین است و حتی گفته می‌شود او کسی است که حمله آمریکا به عراق را مهندسی کرد[6] در جایی اظهار می‌دارد که در سال 2002 مجموعه‌ای از CIA به کردستان عراق آمدند  و با رهبران طریقت کسنزانی ارتباط گرفتند و رهبران طریقت نیز که کار صدام را رو به پایان می دیدند و اطلاعات خوبی نیز به دلیل رابطه با نظام بعث از نظام صدام داشتند، با آمریکایی ها همکاری کردند، و به همین دلیل برخی از شیوخ کسنزانی  در مناطق عربی عراق به جرم جاسوسی برای آمریکا اعدام شدند. همین امر باعث شد تا این گروه از سال ۲۰۰۳ به بعد به‌عنوان یک گروهی که مخالف رژیم صدام بوده به فعالیت خود با قدرت ادامه دهد.[7]

طریقه کسنزانیه و سیاست در مناطق عربی عراق

فرقه کسنزانی باوجود اینکه رهبرانی کُرد دارد ولی تأثیر بسزایی در مناطق عربی عراق و حتی در میان شیعیان دارد و داشتن مجوز از سوی حاکمیت بعث طی پروژه الحمله الایمانیه[8] و بعد از آن سبب شد که این طریقت نفوذ اجتماعی بالایی در میان مردم کسب کند

طریقت کسنزانی در سال ۲۰۰1 یک تشکل سیاسی به نام “تجمع الوحدة الوطنية العراقي”را شکل داد، تشکلی که در سال ۲۰۰۳ به سیاستمدار ملی گرای عراق ایاد علاوی پیوست[9]  و از آن پس بود که گاندی کسنزانی پسر محمد کسنزانی در این تشکل به همراه ایاد علاوی از منطقه المنصور بغداد برای پارلمان انتخاب می‌شود[10] یکی دیگر از فرزندان محمد کسنزانی به نام جنید کسنزانی یک‌بار در انتخابات پارلمان از استان الانبار انتخاب شد.[11]  در این بین پسر بزرگ محمد کسنزانی نهرو کسنزانی در زمان حیات پدر رهبری “تجمع الوحدة الوطنية العراقي” را بر عهده دارد، و هیچگاه به طور مستقیم وارد انتخابات نشد، و حتی پیش از رهبری خود بر طریقت جایگاه خود را بالاتر از نمایندگی پارلمان و مانند آن می دید.

فرزند دیگر محمد کسنزانی ملاس کسنزانی است که وی در دوره نخست‌وزیری حیدر العبادی وزیر اقتصاد عراق بود که به دلیل وجود پرونده‌های فساد اقتصادی، از کار برکنار شد.[12]

طریقت 3 تکیه اصلی دارد تکیه اول در سلیمانیه دوم در شهر واشنگتن و سومی در شهر امان اردن است باوجوداینکه یک پایگاه اجتماعی قدرتمند در میان کردها دارد ولی بیشتر این جایگاه و تکیه سیاسی این گروه در میان اعراب و خصوصاً شهرهای الانبار، نینوا و کرکوک عراق است  تا جایی که همانطور که گفته شد یکی از فرزندان کسنزان  توانست نماینده پارلمان استان الأنبار شود.

طریقت کسنزانی ازنظر سیاسی در دوره های قبلی با ایاد علاوی همراهی می کرد و اکثر فعالیت آن‌ها با تکیه‌بر نفوذ در مناطق عربی شکل می گرفت و جالب است که از قدرت خود کمتر در مناطق کردی بهره می برد. رهبر کنونی این طریقت نهرو کسنزانی نیز که بعد از فوت محمد کسنزانی در سال 2020 به رهبری این طریقت رسید بیشتر به زبان عربی سخنرانی می‌کند تا زبان کردی و حتی به طور دوره ای در امان اردن زندگی می‌کند.[13]

سیاست و رسانه و نهادهای طریقت کسنزانی

طریقه کسنزانی در سال های نخست پس از اشغال عراق توسط آمریکایی ها، گفتمان و ملی (وحدتی) و البته در برخی برهه ها ضد ایرانی داشت[14] و البته در گفتمان سیاسی خود همواره بر جدایی بین از سیاست تأکید داشته و دارد.

طریقت کسنزانی از  رسانه‌های مختلفی بهره می برد که این رسانه ها عبارت اند از: روزنامه المشرق، روزنامه العراق، روزنامه الافق و شبکه ماهواره ای المشرق در گذشته ای نه چندان دور. اما این طریقت همچنین دارای یک دانشکده بزرگ به نام “کلیة کسنزان الجامعه” در بغداد است و همچنین یک مرکز به نام “المركز العالمي للتصوف والدراسات الروحية” و یک مجمع به نام “المجمع‌العالمی للسادة و الأشراف” ایجاد کرده‌اند.[15] در این بین باید گفت که از فعالیت‌های اقتصادی و مالی و پولی این طریقت اطلاعات چندانی در دست نیست.

مقاله واشنگتن پست درباره نهرو کسنزانی

در سال ۲۰۱9 واشنگتن‌پست مقاله‌ای در خصوص نهرو کسنزانی منتشر کرد و در آنجا عنوان شد که ایشان به مدت نزدیک به یک ماه در هتل ترامپ اقامت داشته است  و اینکه دو بار با آقای پمپئو و جان بولتون مکاتبه داشته است و همبستگی خود را با آنها اعلام کرده است و از آنها خواسته است که به ایران حمله نظامی شود؛[16] که البته این موارد از سوی ایشان تکذیب گردید[17].

تحولات طریقه کسنزانیه پس از رهبری نهرو

با رهبری نهرو کسنزانی در طریقه پس از سال 2020 تغییرات مختلفی در این طریقت ایجاد شد. اولین تغییر در چهره و فرم فیزیکی نهرو بود، چهره ای که قبل از سال ۲۰۲۰ و بعد از سال ۲۰۲۰ تفاوت زیادی باهم داشت.

وی در سال بعد مجالس فرهنگی کسنزانی را برای توسعه نگاه کسنزانی ایجاد کرد.[18] می توان گفت نهرو به‌گونه ای تجربه سیاسی و نگاه تشکیلاتی خود را به درون تصوف برد و با وجود سکوت در امور سیاسی و واگذاری نقش سیاسی طریقت به برادرش گاندی به سخنانی کلی در مذمت فساد و ظلم و حمایت از مظلومان می پردازد.

لازم به ذکر است که گاندی کسنزانی در دوره جدید پارلمان عراق در لیست حزب تقدم یعنی لیست حلبوسی رئیس پارلمان عراق قرار داشت و برنده شد.[19] گاندی کسنزانی تأکید بسیاری روی تجربه حلبوسی در الانبار دارد و از آن به دفاع می پردازد، این در حالی است که می توان پیوند کسنزانی ها را با رهبر جوان و نو پدید سنی یعنی حلبوسی یک پیوند جدید تلقی کرد.

در این بین به نظر می‌رسد نهرو کسنزانی با شعار سلیمانیه پایتخت تصوف جهان برنامه‌هایی برای توسعه تصوف دارد.[20] به نظر می رسد نهرو کسنزانی با تکیه بر تجربه سیاسی ای که دارد می خواهد تصوف طریقه خود را توسعه بخشد.

جالب است که اخیراً فایل صوتی از نهرو کسنزانی منتشر شد که در این فایل نهرو، معاویه را به دلیل اینکه با حضرت علی علیه‌السلام بیعت نکرده نفی می کند، وی حضرت علی علیه السلام را بعد از پیامبر گرامی اسلام اصل می داند  و می افزاید صحابه تنها در صورتی که محبت محمد و علی (ع) و اهل‌بیت را داشته باشند، مورد قبول می باشند و در غیر اینصورت مورد پذیرش نیستند. این سخنان نهرو کسنزانی با واکنش تند اهل تسنن علی الخصوص برخی ماموستاهای کرد ایران  مواجه شد.[21]

تغییر دیگری که می توان در سیاست نهرو کسنزانی مشاهده کرد تلاش او برای نزدیک شدن به ایران است. مسئله جالب در انتخابات ریاست جمهوری اخیر بود که نهرو کسنزانی در آن طی بیانیه ای از پیروان طریقه کسنزانی خواست تا به آقای رئیسی به عنوان فرزند اهل بیت رأی بدهند.[22]

سخن پایانی

در پایان و با توجه به تجربه طریقت کسنزانیه باید گفت که به نظر می رسد من هنوز در جهان اسلام قدرت واقعی تصوف به‌درستی شناخته‌نشده است تصوفی که از چچن تا حضرموت یمن را یکدست می‌کند، تصوفی که قادر است موانع هم‌زمانی و درزمانی را در عراق از سر راه بردارد و کرد و عرب و شیعه و سنی را در کنار هم قرار دهد. منظور از موانع درزمانی این است که این گروه هم قبل از سال ۲۰۰۳  و هم بعد از ۲۰۰۳ از اعتبار بالایی برخوردار بود.

عبور از موانع هم‌زمان یعنی اینکه هم در سلیمانیه (کردنشین)  هم در الانبار (عرب سنی) و هم در حله (عرب شیعه‌نشین( اعتبار دارد و هم در بصره و بغداد و در شهرک دانش تهران و در سنندج و کرج فعالیت کند و تکیه داشته باشد.

[1] مهرجان ذكرى عيد تأسيس الطريقة العلية القادرية الكسنزانية – ميلاد النور، https://www.youtube.com/watch?v=oTx6YbrhZZA

[2] ثري حالم برئاسة العراق وزوج ممثلة سورية.. من هو الزعيم الجديد للطريقة الصوفية الكسنزانية؟،  https://www.aljazeera.net/news/politics/2020/7/16/%D8%AB%D8%B1%D9%8A-%D8%AD%D8%A7%D9%84%D9%85-%D8%A8%D8%B1%D8%A6%D8%A7%D8%B3%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82-%D9%88%D8%B2%D9%88%D8%AC-%D9%85%D9%85%D8%AB%D9%84%D8%A9

[3] https://www.duhocchina.com/wiki/ar/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B9%D8%A8%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%B1%D9%8A%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%B3%D9%86%D8%B2%D8%A7%D9%86%D9%8A

[4] الصوفية في العراق: جدل الدين والسياسة، صادق الطائی، https://www.alquds.co.uk/%EF%BB%BF%D8%A7%D9%84%D8%B5%D9%88%D9%81%D9%8A%D8%A9-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82-%D8%AC%D8%AF%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3/

[5] الحملة الإيمانية التي أسسها نظام صدام حسين عام 1992 وتأثيرها على المجتمع العراقي

،https://www.youtube.com/watch?v=6cgF-lQqmFY

[6] حقيقة احمد الجلبي عراب ومهندس الغزو الامريكي للعراق ؟، https://www.wikileaks-alarabia.com/2015/11/blog-post_72.html

[7] الصوفية في العراق: جدل الدين والسياسة، صادق الطائی، القدس العربي.

[8] پروژه‌ای که در طول آن صدام رنگ و بوی دینی و مذهبی به قدرت خود در عراق و بیرون از عراق بخشید.

[9] https://aawsat.com/home/article/675121/%D8%B2%D8%B9%D9%8A%D9%85-%D8%AA%D8%AC%D9%85%D8%B9-%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AD%D8%AF%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B7%D9%86%D9%8A%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%D9%8A-%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%83-%D9%85%D9%86-%D9%8A%D8%AE%D9%84%D9%82-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B4%D9%83%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%A8%D9%8A%D9%86%D9%86%D8%A7-%D9%88%D8%A8%D9%8A%D9%86-%D8%B9%D9%85%D9%82%D9%86%D8%A7-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D9%8A

[10] https://www.facebook.com/groups/gandhikasnazan/posts/4518982914790570/

[11] رسـالة محافظة الانبار الاخباريـــة ليوم 27/5/2014، نهاد شكر الحديثي، http://www.alnoor.se/article.asp?id=244562

[12] وزیر بازرگانی عراق برکنار شد، https://www.ana.press/news/53488/%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82-%D8%A8%D8%B1%DA%A9%D9%86%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D8%AF

[13] https://www.youtube.com/watch?v=ndwyil3zxF0

[14] https://www.youtube.com/watch?v=amBmSAnx5rM

[15] https://kasnazan.com/%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%8A%D8%AE-%D8%B4%D9%85%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D9%86%D9%87%D8%B1%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%B3%D9%86%D8%B2/

[16] A wealthy Iraqi sheikh who urges a hard-line U.S. approach to Iran spent 26 nights at Trump’s D.C. hotel, https://www.washingtonpost.com/politics/a-wealthy-iraqi-sheikh-who-urges-a-hard-line-us-approach-to-iran-spent-26-nights-at-trumps-dc-hotel/2019/06/06/3ea74c5e-7bf9-11e9-a66c-d36e482aa873_story.html

[17] https://www.basnews.com/fa/babat/525696

[18] جانب من كلمة الشيخ شمس الدين محمد نهرو الكسنزان وإعلانه عن المجالس الثقافية الكسنزانية في العالم، https://www.youtube.com/watch?v=4rGXX1Bq1Qw

[19] https://www.iqiraq.news/elections-2021/29235–.html

[20] https://kurdpress.com/fa/news/2447/%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1-%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82%D8%AA-%D9%82%D8%A7%D8%AF%D8%B1%DB%8C-%DA%A9%D8%B3%D9%86%D8%B2%D8%A7%D9%86%DB%8C:-%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%AE%D8%AA-%D8%AA%D8%B5%D9%88%D9%81-%D9%85%DB%8C-%D8%B4%D9%88%D8%AF-%D9%85%D8%B4%DA%A9%D9%84-%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%AD%D9%84-%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%86%DB%8C%D9%85/

[21] https://xn--r1a.website/s/s_dini/5265?q=%23%D8%B3%D8%AE%D9%86%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C

[22] mehrnews.com/xVxjs