بررسی نظام بانکی عراق
سیستم بانکداری عراق نمونه‌ی بارز ناکارآمدی سیستم اقتصادی عراق است. باوجود حجم بالای تراکنش‌ها و اقتصاد نفتی گسترده اما همچنان ازنظر ابعاد پیشرفت و توسعه‌ی فناوری و تعمیق سیستم بانکداری در سطوح اولیه قرار دارد. از سوی دیگر، ایالات‌متحده و کشورهای غربی، نفوذ چشم‌گیری در ساختار بانکی این کشور دارند که چالشهایی را پیش روی ایران قرار داده است. در مقابل، یکی از بهترین فرصت‌ها برای رشد و گسترش نفوذ جمهوری اسلامی ایران در عراق، اقدام به توسعه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات در بخش بانکداری و اقدام به راه‌اندازی و توسعه‌ی سیستم‌های مالی مجازی همانند بانکداری مجازی است.
ساختار کلی بخش بانکی عراق
بر اساس آمار سال 2020 بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی عراق حدود ۲۳۵ میلیارد دلار است. سیستم بانکی عراق سهم حدود ۲% از تولید ناخالص غیرنفتی عراق را در سال ۲۰۱۶ داشته است. در عراق امروز، خبری از شبکه تبادل اطلاعات بانکی از قبیل شبکه شتاب، سوئیچ به‌منظور جمع‌آوری و مدیریت تراکنش‌های شبکه پرداخت و هدایت این تراکنش‌ها به سایر سامانه‌های ملی و شبکه بانکی، سامانه‌ها و درگاه‌های پرداخت قبوض، مالیات و جرائم رانندگی و خلافی خودرو نیست. حضور عراق در ذیل فصل ششم منشور سازمان ملل متحد سبب عدم استقلال کامل این کشور در امور بانکی در نظام بین‌الملل شده است. به همین جهت، درآمدهای این کشور ابتدا به‌حساب عمرانی در آمریکا منتقل و پس از کسر سهم نیروهای ائتلاف، غرامت جنگ کویت و… مابقی به عراق فرستاده می‌شود؛ بنابراین نظام بانکی عراق همچنان در ادامه ساختارهای موجود پیشا 2003 در حال حرکت است. بانک‌های عراقی مجوز فعالیت مستقیم بانکی را نیز ندارند و باید به روش نیابتی و از طرف بانک‌های آمریکایی، لبنانی، اماراتی و قطری به خدمات‌دهی بپردازند.
اجزای سیستم‌های ملی پرداخت در عراق
سیستم بانکی عراق به‌شدت توسعه‌نیافته و وابسته به غرب می‌باشد. به دلیل وجود سوابق تاریخی در زمان حکومت صدام، مردم همچنان به سیستم بانکی این کشور اعتمادی ندارند؛ اما دولت این کشور در سال‌های اخیر تلاش کرده است تا سیستم بانکی عراق را به سیستم بانکداری جهانی متصل کند و در همین راستا از نرم‌افزاهای مختلفی استفاده کرده است که در ذیل بدان اشاره می‌گردد.
سامانه تسویه ناخالص
آنی: این سامانه از تاریخ ۲۴ آگوست سال ۲۰۰۶ در عراق فعال شده است و بانک مرکزی عراق را به شعب اصلی بانک‌ها و وزارت امور دارایی این کشور، جهت مدیریت تراکنش‌های داخلی و تسویه‌ها متصل می‌کند.
سامانه تسویه چک: این سامانه از تاریخ ۱۴ سپتامبر ۲۰۰۶ با مشارکت بانک‌های الرافدین، الرشید، بانک بغداد و بانک تجاری این کشور فعال شده است و در حال حاضر ۱۹ بانک عراقی به این سامانه متصل هستند. سامانه تسویه الکترونیکی چک‌ها، بخشی از سامانه C-ACH است که در حال حاضر ۱۷ بانک عراقی به آن متصل هستند.
سامانه ثبت اوراق بهادار دولتی: این سامانه با مشارکت بانک مرکزی و وزارت امور دارایی عراق ایجادشده است. این سامانه از نوامبر سال ۲۰۰۸ در عراق فعال می‌باشد و سامانه‌های RTGS و C-ACH مرتبط است.
برخی سیستم‌های نقل و انتقالات پولی در عراق
ویزا و Maste rcard – Multiple Pirapid Cards – کارت اعتباری النخیل- Kiwi Card – کیف پول‌های الکترونیکی عراق- خودپردازها- صرافیها
بانک‌های داخلی و خارجی فعال در عراق: بر اساس آمارهای موجود تا ابتدای سال 2014 در کشور عراق 64 بانک خصوصی و دولتی و غیر عراقی به ثبت رسیده است که از میان آنها 7 بانک دولتی، 23 بانک خصوصی وجود دارد که مالکیت آنها در اختیار عراقیها است. در این میان 16 بانک خارجی که عمدتاً ترکیه‌ای و لبنانی و نیز دو بانک مشترک غیرفعال با ایران هستند و 9 بانک نیز تحت قوانین شریعت اسلام در این کشور مشغول به فعالیت هستند. مهم‌ترین بانک‌های خارجی فعال در عراق را بانکهایی همچون بانک اسلامی ابوظبی، بانک الباراکا بحرین، زراعت بانک و وقفی بانک ترکیه هستند که بیشتر در مناطق کردنشین شعبه دارند.
وابستگی نظام پولی-بانکی عراق به آمریکا
نخستین مسئله در مورد وابستگی نظام بانکی عراق به آمریکا را باید در قلاب شدن (پگ شدن) دینار عراق به دلار آمریکا از سال 2008 یافت. از سال 2008، هر 1203 دینار عراق معادل یک دلار آمریکا قیمت‌گذاری شد. از طرفی 60 درصد از سهام بانک تی.بی.تی.آی به‌عنوان مهم‌ترین بانک دولتی عراق که مسئولیت اکثر پرداخته‌ای خارجی دولت را در اختیار دارد، از طریق بانک آمریکایی جی.پی.مورگان خریداری‌شده است. نکته حائز اهمیت بعدی نیز حضور مشاوران آمریکایی در بانک مرکزی این کشور است که به‌نوعی بر تمامی اقدامات بانک مرکزی عراق تسلط دارند.
در ذیل به مهم‌ترین راهبردهای حل مشکل روابط بانکی با عراق پرداخته می‌شود:
- حل مشکل صدور ضمانت‌نامه بانکی
- فعال‌سازی صندوق ضمانت صادرات
- اثرگذاری در روند انتخاب مقامات اقتصادی
- استفاده از شرکت‌های سرمایهگذاری ثالث
- فعال‌سازی بانک‌های غیر تحریمی
- تجارت دیناری با عراق
