بررسی روابط اقتصادی سوریه و امارات متحده عربی
طی یک دهه اخیر، سوریه مرکز قطب‌بندی‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بوده است. این امر تا جایی پیش رفته است که تحولات داخلی در این کشور، صف‌بندی متحدان و دشمنان منطقه‌ای را تعیین می‌کرد. سوریه مهمترین دروازه غرب‌آسیا جهت ورود به دریای مدیترانه است؛ به همین دلیل شرکت‌های اماراتی اشتیاق زیادی برای ورود به بازارهای سوری دارند. امارات متحده عربی که تا قبل از بحران 2011، حضور اقتصادی پررنگی در بازار سوریه داشت؛ اکنون پس از وقفه‌ای چندساله به دنبال تجدید حضور تجاری و اقتصادی خود در این کشور است.
موقعیت استراتژیک سوریه از حیث اتصال حوزه خلیج‌فارس به دریای مدیترانه و بنادر پرظرفیت آن در کنار سرمایه‌گذاری‌ها و قراردادهای تجاری منعقدشده در دوره پیش از 2011، از مهمترین دلایل امارات برای اعاده روابط دیپلماتیک خود با سوریه است. ازلحاظ اقتصادی، ابوظبی و دبی مراکز مالی و لجستیکی مهمی برای معارضین بشار اسد بودند بااین‌حال به‌صورت مستقیم به تأمین مالی آنها نمی‌پرداختند؛ بلکه از طریق کمک‌های بشردوستانه به تأمین مالی معارضین سوری اقدام می‌کردند. ابوظبی با مشاهده همگرایی ایران و روسیه در نبرد با داعش در سوریه، از تداوم حمایت از مخالفین بشاراسد دست کشید و تغییر راهبرد داد. ابوظبی با توجه به تمکن و توانمندی مالی و اقتصادیِ خود از یک سو و نیازهای اقتصادی و زیرساختی سوریه در حوزه سرمایه‌گذاری، جاده‌سازی، ساختمان‌سازی، زیرساخت‌های آب و برق و گاز از سوی دیگر، در سطوح مختلف اقدام به سرمایه‌گذاری در سوریه کرده است.
تا قبل از وقوع تحولات سوریه، سال‌ها امارات متحده عربی سومین شریک تجاری سوریه بود؛ به‌طوری‌که حجم تجارت بین دو کشور به 16 میلیون دلار در 2006 رسید. در سال 2021 حجم تبادل تجاری بین دو کشور به 708 میلیون دلار رسید. طبق آخرین آمار در نیمه اول سال 2021، حجم تبادلات تجاری بین دو کشور به 237 میلیون دلار رسیده به‌نحوی‌که 14 درصد تجارت خارجی سوریه مختص امارات متحده عربی است.
دولت سوریه و امارات، به‌منظور اعمال‌نفوذ اقتصادی درکشورهای یکدیگر شبکه روابط فردی و شخصی ایجاد کردهاند که در این بخش به تبیین برخی از آنها پرداخته میشود.
مهره‌های اقتصادی سوریه در امارات
وجود اقلیت‌های سوری در امارات متحده عربی یکی از مهمترین کانال‌های ارتباطی میان طرفین است. تا قبل از 2011 بیش از 100 هزار شهروند سوری در امارات حضور داشتند. قابل‌ذکر است که برخی از افراد یاد شده به دلیل حمایت از معارضان بشار اسد در دوره بعد از وقوع بحران، در فهرست تروریستی دولت سوریه قرار دارند؛ اما برخی از این افراد مانند الزعبی به تدریج با عقب‌نشینی از مخالفت با بشار اسد، به سمت همکاری با دولت سوریه گام برداشتند. در میان افراد مقیم در امارات چند نفر از نزدیکان و اعضای خانواده بشار اسد نیز حضور دارند؛ حضوری که بر تقویت و همگرایی میان دو کشور اثرگذار است. ازجمله این افراد میتوان مادر بشار اسد یعنی أنيسة مخلوف اشاره کرد که در سال 2016 در دبی فوت کرد.
پایه‌های روابط اقتصادی دو کشور
- حضور شرکت‌ها در دو کشور: بعد از برقراری روابط دو کشور شرکت‌های هواپیمایی امارات (Emirates، Flydubai، Etihad) برنامه‌های خود را برای ازسرگیری پروازها با سوریه اعلام کردند.
- سرمایه‌گذاری امارات در املاک و مستغلات سوریه: سوریه که از خرابی‌های ناشی از جنگ با داعش بیرون آمده، به‌شدت نیازمند سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف است و ازاین‌جهت استقبال خوبی از هیات‌های تجاری اماراتی به عمل آورد. از سال 2011، امارات متحده عربی دومین سرمایه‌گذار بزرگ جهان عرب در سوریه (بیش از 20 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری) بود که اغلب آن در بخش بازسازی و املاک و مستغلات بوده است.
بر اساس آمار موجود، در سال 2019 امارات متحده عربی سومین بازار صادراتی سوریه به ارزش 53 میلیون دلار را تشکیل می‌دهد. عمده کالاهای وارداتی امارات از سوریه شامل روغن‌های حیوانی و گیاهی (8.9 میلیون دلار)، جواهرات (5.3 میلیون دلار) و گوجه‌فرنگی (3.55 میلیون دلار) است. در این سال، ارزش صادرات امارات به سوریه معادل 968 میلیون دلار بود و عمده اقلام صادراتی به سوریه شامل تنباکو (380 میلیون دلار)، تجهیزات و قطعات الکتریکی (239 میلیون دلار)، پلاستیک (17 میلیون دلار) بودند.
در سال 2018، امارات برای افزایش صادرات خود به سوریه به راهبرد بازصادرات روی آورد و با زدنِ برچسب «ساخت امارات متحده عربی» بر روی کالاهای چینی و بازصادرات کردن آنها به سوریه، صادرات خود را به این کشور افزایش داد. از طرفی امارات در زمینه حمل‌ونقل نیز برنامه‌هایی برای همکاری با سوریه در دست اقدام دارد برای مثال، «شرکت جهانی بنادر دبی»، یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های ترابری دریایی در جهان در سال 2019 از تصمیم خود برای احداث کریدور 2500 کیلومتری از جبل علی در دبی تا گذرگاه مرزی نصیب – جابر بین اردن و سوریه خبر داد که برخی آن را پروژه مشروعیت بخشی به بشار اسد می‌دانند.
مانع اصلی همکاری میان سوریه و امارات متحده عربی وابستگی امارات متحده به آمریکا: تمایل امارات برای سرمایه‌گذاری در سوریه در تناقض با قانون قیصر، تحریم آمریکا علیه سوریه است.
درمجموع امارات متحده طی دو دهه اخیر رشد اقتصادی پرشتابی را تجربه کرده است و امروزه از حیث توان تجاری و اقتصادی (ریلی، هوایی و دریایی) و سهم آن در بازارهای پولی و مالی بین‌المللی، به کشوری بسیار مهم برای کشورهای منطقه و جهان تبدیل‌شده است. شیوخ امارات اعتقاد دارند پیشینه روابط دو کشور و نیاز فعلی سوریه به تأمین مالی و سرمایه‌گذاری برای بازسازی ساختار اقتصادی مبنا و محمل بسیار مناسبی برای تعمیق روابط میان دمشق و ابوظبی است.
نکته‌ای که در حوزه روابط اقتصادی و تجاری دو کشور اهمیت دارد وجود شبکه‌ای از افراد در دو کشور است که همانند کاتالیزور عمل کرده و پیشبرد برنامه‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌ها را تسهیل می‌نماید و از طرفی توانمندی اقتصادی و مالی امارات متحده عربی و ارتباط وسیع آن با بازارهای پولی و مالی جهان از یک سو و نفوذ این کشوردر جهان عرب از سوی دیگر باعث میشود بتواند به شکلی گسترده طیفی از حمایت‌های مالی، تکنولوژیکی، سیاسی و اقتصادی را جهت حضور در سوریه را در اختیار داشته باشد؛ امری که برای سوریه نیز بسیار جذاب است.
حضور امارات در سوریه اغلب ناظر به ابعاد اقتصادی و تجاری است و با توجه به نیاز شدید سوریه به بازسازی و جذب سرمایه، بسترهای زیادی برای توسعه روابط با امارات وجود دارد. لازم به ذکر است که استفاده از ابزار اقتصادی یکی از راه‌های نفوذ امارات در سوریه به‌منظور تأمین اهداف سیاسی است. برای نمونه، میتوان به تلاش‌های اقتصادی این کشور برای توسعه نفوذ به درون بازار سوریه برای کنار زدن ترکیه اشاره کرد. در سال 2018، ابوظبی در چارچوب برنامه آمریکا برای برقراری ثبات در نقاط تحت کنترل نیروهای دموکراتیک سوریه (به‌منظور مقابله با ترکیه)، مبلغ 50 میلیون دلار را اختصاص داد؛ بنابراین ابعاد و اهداف سیاسی امارات در سوریه ذیل برنامه‌های اقتصادی است.
