نگاهی به بخش کشاورزی و صنعت در اقتصاد عراق
پس از حمله سال 2003 آمریکا به عراق و اشغال بخش‌های عظیمی از جغرافیای آن و ناهماهنگی نهادها و احزاب، توسعه اقتصادی این کشور را با خطراتی جدی روبه‌رو کرده است. وضعیت زیرساخت‌های این کشور در بخش‌های ارتباطی، حمل‌ونقل اینترنت، کشاورزی و غذایی، تولید دارو، نیرو و سوخت‌رسانی، صنایع پتروشیمی و تولید مصالح ساختمانی در حالت نامناسبی قرار دارد. همین مسئله، نیاز عراق به واردات کالا، خدمات و مشاوره در حوزههای زیرساختی و کشاورزی این کشور را افزایش داده و عراق را تبدیل به یکی از بازارهای جذاب خدمات فنی و مهندسی و صادرات کالا تبدیل نموده است. ویرانی‌های ناشی از جنگ در عراق دولت این کشور را بر آن داشته تا با جذب سرمایه‌گذاری خارجی، توسعه زیرساخت‌های حیاتی و خودکفایی در تولید برخی محصولات صنعتی و کشاورزی، برنامه‌ریزی گسترده‌ای انجام دهد، اما مسائلی همچون کسری بودجه شدید، فساد اداری و مالی مسئولین ارشد حکومتی و فضای ناامن برای سرمایه‌گذاری، دولت این کشور را از انجام این اقدامات باز داشته است.
وضعیت صنعت کشاورزی عراق
بر اساس آمار بانک جهانی در سال 2020، صنعت کشاورزی عراق 8.6 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد. صنعت کشاورزی در این کشور سومین منبع تولید شغل برای کل جمعیت 40 میلیونی عراق و نخستین منبع اشتغال روستاییان این کشور به شمار میآید. باوجود سرمایه‌گذاری فراوان برای دستیابی به سطحی از خودکفایی در تولید برخی محصولات همچون گندم و جو، این کشور اکثر محصولات کشاورزی موردنیاز را از بازارهای جهانی به‌ویژه اروپا وارد می‌کند. عراق در سال 2020 چیزی در حدود یک میلیارد دلار محصولات کشاورزی از اروپا وارد کرده است.
بر اساس پیش‌بینی‌های فائو، تولید گندم عراق تا پایان سال 2021 به 7 میلیون تن خواهد رسید. لازم به ذکر است که عراق 85 درصد آرد وارداتی خود را از ترکیه تأمین می‌کند. بر اساس آمار فائو، رودهای دجله و فرات بیش از 80 درصد نیاز آب در صنعت کشاورزی این کشور را تأمین می‌نماید. تهدید جدی در مورد منابع آبی عراق این است که کشور ترکیه در بالادست 71 درصد از منابع آبی این دو رودخانه را مورداستفاده قرار می‌دهد و به همین دلیل سهم عراق به کمتر از 8 درصد منابع این دو رودخانه عظیم رسیده است.
حوزه انرژی
نفت: کشور عراق با 145 میلیارد بشکه ذخایر نفتی، رتبه پنجم کشورهای نفت خیر جهان را داراست. عراق در حال حاضر به طور متوسط روزانه 3.8 میلیون بشکه نفت صادر می‌کند. این کشور با ذخایر 3.5 تریلیون مترمکعبی گاز، دوازدهمین ذخایر گاز جهان را در اختیار دارد.
پالایش: 716 هزار بشکه-مصرف 100 درصدی تولیدات- جایگاه چهارم اوپک
گاز: در بخش گاز، کشور عراق چیزی در حدود 20 میلیارد مترمکعب در سال مصرف دارد که 10 میلیارد مترمکعب را از طریق واردات به‌ویژه از ایران تأمین می‌نماید بر اساس اعلام وزیر نفت عراق، با سرمایهگذاریهای انجام‌شده و همکاری با شرکت‌های چینی، کرهای و ژاپنی به‌ویژه در پالایشگاه‌های کربلا، بیجی، ناصریه، ذی قار، بصره و فاو تا سال 2023 عراق از واردات فراورده‌های پالایشی گازی بی‌نیاز خواهد شد.
برق: در بخش تولید برق نیز کشور عراق با ظرفیت نصب‌شده بیش از 2 هزار مگاواتی، از پتانسیل بالایی برای تولید برق برخوردار می‌باشد، اما به دلیل فرسودگی شبکه، حجم بالای تخریب در زمان تسلط داعش و نیاز به تأمین سوخت نیروگاه‌ها از خارج، ظرفیت عملیاتی شبکه برق عراق کمتر از 17 هزار مگاوات می‌باشد. ضعف تولید برق در عراق و نیاز به واردات از ایران، ترکیه و اردن، در کنار رشد فزاینده جمعیت و تقاضای مصرف برق در این کشور، موجب ایجاد بحران‌های متعددی در حوزه تولید برق شده است. تنها در سال 2020 مردم عراق بیش از 4 میلیارد دلار هزینه اضافی جهت استفاده از ژنراتورها برای تولید برق هزینه نموده‌اند.
پتروشیمی: باوجود منابع گسترده نفت و گاز، دولتهای عراق در چند دهه اخیر تلاشی جدی برای توسعه زیرساخت‌های صنعت پتروشیمی این کشور انجام نداده‌اند. یکی از مهمترین پروژههای اجرایی دولت عراق در حوزه پتروشیمی، کلان-پروژه نبراس در جنوب بصره است که با سرمایه‌گذاری 8 میلیارد دلاری شرکت شِل و سهم 49 درصدی آن در این طرح در حال اجرا می‌باشد.
بخش مخابرات: کشور عراق به دلایلی همچون حضور تروریست‌ها و بحران‌های داخلی، یکی از ضعیف‌ترین زیرساخت‌های مخابراتی جهان را داراست. 90 درصد زیرساخت‌های مخابراتی این کشور توسط شرکت‌های آسیاسل (Asia cell)، زین عراق (Zain Iraq) و کورک تلکام (Korek Telecom) ایجاد شده است. در حوزه ارتباطات سیار و موبایل، بخش اصلی زیرساخت کشور عراق را شبکه ارتباطات جی.اس.ام (2G) و یا 3G تشکیل می‌دهد.
صنعت سیمان: ظرفیت تولید سیمان عراق در حدود 20 میلیون تن می‌باشد و نیاز بازار عراق تا سال 2026 به بیش از 28 میلیون تن می‌باشد.
خدمات فنی و مهندسی: بخش خدمات فنی و مهندسی در عراق یکی از پرسودترین حوزه‌ها برای سرمایه‌گذاری، مشارکت و پیمانکاری شرکت‌های خارجی به شمار میآید. ولی بی‌انضباطی مالی و عدم امنیت کافی، سرمایه‌گذاری خارجی در این حوزه را کاهش داده است.
صنایع غذایی و داروسازی: با نگاهی به آمارهای منتشر شده توسط سازمان فائو، به این نتیجه میرسیم که 50 درصد از مواد غذایی موردنیاز عراق، از خارج از مرزها تأمین میشود. در باب واردات دارو و سایر کالاهای بهداشتی نیز باید اشاره کرد که به دلیل ضعف زیرساخت‌های بیمارستانی و تولید دارو در عراق، اکثریت جمعیت این کشور ترجیح می‌دهند که فرآیند درمان خود را در کشورهای اروپایی، آمریکا، ایران، ترکیه، سوریه و امارات تکمیل کنند.
